Według sztucznej inteligencji (SI, ang. Artificial Intelligence, AI), a dokładniej programu Chat GPT „Rekultywacja to proces przywracania zdegradowanych lub uszkodzonych terenów do stanu naturalnego lub przyjaznego dla środowiska. Jest to ważna działalność dla ochrony środowiska i utrzymania zdrowia publicznego, bo może pomóc w ochronie tych ekosystemów i zapobiegać dalszym szkodom. Ogólnie rzecz biorąc, rekultywacja terenów zdegradowanych polega na usuwaniu szkodliwych substancji i przywracaniu naturalnych procesów ekologicznych. Proces skutecznej rekultywacji zdegradowanych terenów może obejmować wiele różnych działań, w zależności od rodzaju i stopnia zniszczeń. Na przykład, rekultywacja terenów po wydobyciu węgla lub innych kopalin może wymagać m.in. oczyszczania gleby i wody z toksycznych substancji, a także sadzenia roślinności, aby przywrócić środowisko przyrodnicze. Rekultywacja terenów zdegradowanych jest ważna, ponieważ zniszczenie środowiska naturalnego może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia ludzi i zwierząt, a także dla bioróżnorodności. Proces ten wymaga zaangażowania ekspertów z różnych dziedzin, w tym nauk środowiskowych, inżynierii, rolnictwa, botaniki i innych.”
Zwolennicy AI mogą dalej męczyć, opracowany przez amerykańską firmę OpenAI Chat GPT, pytając o szczegóły i przykłady. A tych nie brakuje. Porzućmy jednak sztampowe odtwórcze definicje. Według najnowszego rocznika GUS „Ochrona Środowiska 2022” w Polsce mamy około 62 tys. hektarów gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, których od kilku lat nie ubywa, mimo że rocznie jest rekultywowane ok. 1600 – 2000 ha i zagospodarowywane ok. 500 ha.
Przykładowo, blisko trzydzieści lat temu, po opuszczeniu terytorium Polski przez wojska Federacji Rosyjskiej, rozpoznane zostały szkody ekologiczne spowodowane przez stacjonujące blisko pięćdziesiąt lat jednostki dawnej Armii Radzieckiej. Zostały one przedstawione w 1994 roku w raporcie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska pt. „Identyfikacja i wycena szkód ekologicznych spowodowanych przez stacjonujące w Polsce wojska Federacji Rosyjskiej”, na podstawie którego podejmowano decyzje o konieczności przeprowadzania pilnych prac zabezpieczających oraz projektów remediacyjnych i rekultywacyjnych, głównie dotyczących terenu poligonów wojskowych i lotnisk zanieczyszczonych produktami ropopochodnymi, w tym paliwem lotniczym.
Od około roku jesteśmy często informowani o kolejnych zapadliskach terenu na osiedlu Siersza i Gaj w Trzebini, będących następstwem eksploatacji płytkich złóż węgla kamiennego. Problem jest jak najbardziej poważny i ma charakter rozwojowy…
Rekultywacja terenów zdegradowanych jest jednym z zagadnień nauczania w Politechnice Warszawskiej na kierunku „Ochrona Środowiska”. Na jednym z kolejnych wykładów omawiam m.in. etapy prac rekultywacyjnych. Staram się też przedstawiać przykłady. W tym miejscu nie omawiam szczegółowo projektu rekultywacji, a następnie zagospodarowania terenu byłego Zakładu Górniczego Cementowni „Szczakowa”, zlokalizowanego w dzielnicy Pieczyska miasta Jaworzno. Prezentuję jedynie krótki film z 2011 roku pt. „Rekultywacja Pieczysk”, który dotyczy historii kopalni dolomitu oraz dewastacji terenu i planu jego rekultywacji (6 zdjęć poniżej pochodzi z tego filmu).
Dzisiaj teren dawnej Kopalni Zakładów Dolomitowych „Szczakowa” to obszar przeznaczony do wypoczynku, rekreacji, a nawet aktywności sportowej i edukacji środowiskowej. Teraz, po dziesięciu latach, można już podążyć za zaproszeniem przyrodnika – Waldemara Szendery i przystąpić do eksploracji istniejącego przyrodniczego zagospodarowania dawnego kamieniołomu. Jego oficjalna nazwa Arboretum Park Gródek w Jaworznie ma też nieoficjalną, ale nośną nazwę „Polskie Malediwy”, czy „Śląska/Jaworznicka Chorwacja”. Poniżej oraz w Galerii przedstawiam kilkanaście zdjęć z poszukiwania wiosny w dniu 6 kwietnia 2023 roku.
Na spacery, czy nawet dłuższy trekking można przeznaczyć parę godzin, aby przejść od kilku do kilkunastu kilometrów i obejrzeć dwa zbiorniki wodne: „Orka” i „Wydra”, wysokie i kruche skarpy – pokopalniane ociosy skalne, oraz organizmy rodzime (autochtoniczne, w tym także gatunki synantropijne): miejscową roślinność, a nawet przedstawicieli świata zwierząt. Wzdłuż tras pieszych i rowerowych przyrodniczej ścieżki dydaktycznej są rozmieszczone tablice informacyjne pozwalające na pogłębienie wiedzy m.in. o faunie i florze zrekultywowanego w formie arboretum terenu, a szerzej o środowisku przyrodniczym. Dociekliwi mogą szukać odpowiedzi na akademickie pytanie: w jakim kierunku zrekultywowano i zagospodarowano teren pokopalniany lub np. ciekawostki – w jakich organizmach zwierzęcych niektóre komórki są wysycone substancjami będącymi toksycznymi pochodnymi cyjanku i czemu one służą. Nie będę szczegółowo opisywał atrakcji zrekultywowanego terenu, a jedynie polecam kilka barwnych opisów dostępnych w Internecie: Arboretum w Jaworznie, Park Gródek i Arboretum w Jaworznie – polskie Malediwy, rekomendowane ciekawskim pieszym i cyklistom w 2020 roku i w 2021 roku.
Ktoś mógłby zapytać: można? Można! Ale pracy w tym zakresie m.in. specjalistom z ochrony i inżynierii środowiska nie zabraknie jeszcze przez wiele lat…
Warszawa, 29 kwietnia 2023 r.
GALERIA:
